Ο θεσμός της Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Βιβλίου ξεκίνησε το 2001, και η UNESCO ανακήρυξε την Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου για το 2018. Με το φάκελο υποψηφιότητας που εκπόνησε και κατέθεσε ο δήμος Αθηναίων σε συνεργασία με θεσμικούς φορείς του βιβλίου, επικράτησε των συνυποψηφίων της, ο αριθμός των οποίων, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, ανήλθε σε ύψη ρεκόρ. Πρόκειται για μία μεγάλη επιτυχία της Αθήνας, μια τιμητική διάκριση που αποτυπώνει τη διεθνή ακτινοβολία της και ενισχύει τη στρατηγική επιδίωξή μας να αναδειχθεί η πόλη μας σε έναν σύγχρονο πολιτιστικό προορισμό.
Η πρόταση που κατέθεσε ο δήμος της Αθήνας ξεχώρισε γιατί ενθαρρύνει συνέργειες μεταξύ φορέων του βιβλίου με φορείς και οργανισμούς πολιτισμού, αλλά και με τις δημιουργικές ομάδες της πόλης, και αγκαλιάζει όλους τους πληθυσμούς που ζουν στην πόλη, συνδυάζοντας παράλληλα το βιβλίο με τις τέχνες, τον πολιτισμό και τη δημιουργία. Η διοργάνωση ξεκίνησε επίσημα στις 23 Απριλίου 2018, την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου, και διαρκεί ένα χρόνο, έως τις 22 Απριλίου 2018.
Σκοπός της Αθήνας 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου με κεντρικό σύνθημα «Η πόλη διαβάζει – Βιβλία παντού!» είναι να ενθαρρύνει συνέργειες μεταξύ φορέων του βιβλίου με φορείς και οργανισμούς πολιτισμού, οργανισμούς και προγράμματα του δήμου Αθηναίων, αλλά και με τις δημιουργικές ομάδες της πόλης και την Κοινωνία των Πολιτών, να εμπνεύσει και να συμβάλει στην πρόσβαση και στη διάδοση της ανάγνωσης και της δημιουργικής έκφρασης στις γειτονιές.
Το πρόγραμμα, το οποίο διαρκώς εμπλουτίζεται, περιλαμβάνει 600 επί μέρους εκδηλώσεις, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Οι φορείς που υλοποιούν τις δράσεις αυτές ξεπερνούν τους 150. Η διοργάνωση χρηματοδοτείται από πόρους του Δήμου, καθώς και δωρεές και χορηγίες. Οι δράσεις και οι εκδηλώσεις του προγράμματος χωρίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες, τις χρηματοδοτούμενες, τις συγχρηματοδοτούμενες και τις αυτοχρηματοδοτούμενες, που εντάσσονται στο πρόγραμμα και απολαμβάνουν ανταποδοτικά οφέλη επικοινωνίας και προβολής, καθώς και στήριξη από τις υπηρεσίες του Δήμου ή τα μέσα παραγωγής της ΑΠΠΒ.
Στο πρόγραμμα συμμετέχουν προγράμματα και οργανισμοί του δήμου Αθηναίων: τα μέλη του Δικτύου Πολιτισμού του Δήμου το οποίο έχει αναλάβει και το συντονισμό του προγράμματος, η Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών (ΕΑΤΑ), το ΣυνΑθηνά, το Κέντρο Συντονισμού Φορέων για θέματα Μεταναστών και Προσφύγων, η Τεχνόπολη, ο ΟΠΑΝΔΑ, τα Ανοικτά Σχολεία. Η διοργάνωση συνεργάζεται με τους εκδότες μέσω και των συλλογικών τους φορέων, όπως η Ένωση Ελληνικού Βιβλίου (ΕΝΕΛΒΙ) και ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου (ΣΕΚΒ), καθώς και με την Εταιρία Συγγραφέων, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, την Ένωση Βιβλιοθηκονόμων, τον Κύκλο Παιδικού βιβλίου ΙΒΒΥ, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, πολλοί από τους οποίους αποτελούν και μέλη της Επιτροπής Θεσμών της διοργάνωσης. Συνεργάζεται επίσης με πολιτιστικούς οργανισμούς και φορείς δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, καθώς και με πρεσβείες και ινστιτούτα απ’ όλο τον κόσμο, που από την πρώτη στιγμή τη στήριξαν ιδιαίτερα.
Η Κινητή Βιβλιοθήκη του δήμου Αθηναίων με βιβλία στα ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά για μικρούς και μεγάλους, τα Βιβλία σε Ρόδες, που απευθύνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας μέσω των βρεφονηπιακών σταθμών του δήμου, η Πλανόδια Βιβλιοθήκη του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αναγνώσεις σε διάφορα αναπάντεχα σημεία της πόλης (μετρό, λεωφορεία, χώρους όπου διαβιούν ηλικιωμένοι, παιδιά ή πρόσφυγες), μεριμνούν για τη διάχυση του βιβλίου στις γειτονιές της πόλης και την πρόσβαση των κατοίκων τους σε αυτό.
Ως βιβλία νοούνται σε όλες τις μορφές, έντυπα και ψηφιακά, αναγνώσεις, και φυσικά ιστορίες και γνώσεις, ποίηση και αναπαραστάσεις, έργα εμπνευσμένα από βιβλία.
Το πρόγραμμα περιέχει ευρείες θεματικές ενότητες, όπως To Βιβλίο και οι Τέχνες, όπου το βιβλίο συνδυάζεται με άλλες τέχνες, εικαστικά, εκθέσεις κλπ., η Μεγάλη Γιορτή της Ανάγνωσης, όπου ποικίλες δράσεις με το βιβλίο, σε συνδυασμό με τέχνες, απλώνονται σε γειτονιές της πόλης, οι Εκπαιδευτικές Δράσεις, Οι Αθηναϊκές Διαδρομές Βιβλίου με περιηγήσεις στην πόλη βασισμένες σε βιβλία, Η Σκυταλοδρομία Λόγου, με Έλληνες συγγραφείς να δίνουν τη σκυτάλη σε άλλους για διαφορετικό κειμενικό είδος, Οι Ξένοι Συγγραφείς ή Ένας Κόσμος Συγγραφείς, με καλεσμένους ξένους διακεκριμένους συγγραφείς – όπως ο Ίαν ΜακΓιούαν, η Χέρτα Μύλερ, ο Τζορτζ Σόντερς, ο Αβραάμ Γεοσούα, ο Τζ. Ευγενίδης – και στρογγυλά τραπέζια. Μια ακόμα πρωτότυπη δράση είναι οι Ανοικτές Συλλογές, όπου, για πρώτη φορά, πάνω από 30 κορυφαίοι φορείς και οργανισμοί, μουσεία και βιβλιοθήκες της πόλης αποκαλύπτουν, διαδοχικά, ένα αθέατο τμήμα από τις σημαντικές συλλογές τους σε συνδυασμό με δράσεις και εκδηλώσεις.
Κατά τους πρώτους δέκα μήνες της διοργάνωσης, η ανατροφοδότηση από τη συμμετοχή των φορέων και του κοινού ήταν πολύ ικανοποιητική και ενθαρρυντική, επιβεβαιώνοντας έτσι τις επιλογές των διοργανωτών ως προς τη διαμόρφωση ενός πολυσυλλεκτικού προγράμματος.